​Home
Stones roll off the mountains, roads turn into rivers. De waves from the see clash against the rocks, the water splashes up high. Aren’t there any boats with refugees arriving from Turkey to Lesbos today?
But at the end of the day there are more than 2000 refugees shivering in a tent that is meant for only 250. Their clothes are soaked, blankets are wet, bodies are cold. Nothing can be dried outside because the sky is angry. People are hungry, are freezing cold, tired and some get aggressive. Fights break out in almost every camp that day.
 
As I transfer my photo’s of the day, lightning strikes and my computer crashes. I turn on the TV en watch
“Nederland 1”. It’s airing an item about the refugees in the Netherlands. A minister tells the people that our country is not going to fulfill the expectations of the refugees. The Netherlands wants to show them  austerity and that needs to be heard all the way in the Turkish camps.
More than 85% of the Dutch people agree to this.
In the past few weeks I’ve met and spoken to hundreds of refugees. Don’t worry minister and 85% of the people, everybody wants to go to Germany or Sweden. When I ask them what they want in their new country the answer is: “Peace and quiet”.
 
Sleep
I haven’t slept well: when I close my eyes images appear. Images from a European country, Greece. Images off Lesbos, my beloved island where I used to dance Sirtaki, eat Souvlaki and called out “Jamas” when I drank ouzo. Now I see a boy staring across the water, looking for his friends. They were in the boat behind him and disappeared.
A girl is being carried off the boat, her body is covered with scars caused by a bombing. A woman in the backseat of my car, she collapses while her baby drinks from her breast.
A man with blood all over his face, he leans against a guardrail. Struggling to get on the bus he got punched by a man. A large dark haired guy with tears falling from his piercing green eyes - he cried for half an hour - until I dropped him and his three kids off at a camp. A camp where baby’s lie in garbage bags on the muddy ground behind barbed wire.
 
Death
And I hear the stories about the violence on the other side.
Human smugglers put refugees in boats with a gun to their head. Boats get hit with water canons by the Turkish coastguard. The Greek coastguard then tries to rescue the boats that sink. During a situation like this people stepped on an eight month year old baby, the little boy died. In the same week the Greek coastguard crashes into a rubber boat. Seven people drowned of which four children and a baby.
 
Home
I was only in Lesbos for three weeks, but I could go on for hours. I spoke with people from Iraq, Afghanistan and Syria. Homeless, because their houses have been shot to pieces.  Forced to keep moving. Their joy of arriving in a free country and the power to keep going has made a deep impact on me. I’ve arrived home safely this week. I wish that to everyone.


Thuis
Stenen rollen van de bergen, wegen veranderen in rivieren. De golven uit de zee slaan stuk op de rotsen, het water spat meters hoog. Vandaag gaan er vast geen boten met vluchtelingen van Turkije naar Lesbos?
Maar tegen het einde van de dag zitten er meer dan 2000 vluchtelingen te klappertanden in een tent geschikt voor 250 mensen. Hun kleding is doorweekt, dekens zijn nat, alle lichamen  koud. Buiten kan er niks meer drogen want de hemel is boos. Mensen hebben honger zijn onderkoeld, moe en sommige worden agressief. In bijna alle kampen op Lesbos breken deze dag gevechten uit.
 
Sober
Tijdens het inladen van mijn foto’s slaat de bliksem in, mijn computer crashes. Ik zet de tv aan en ontvang
Nederland 1. Het gaat over de vluchtelingen in Nederland. Een minister is aan het vertellen dat we niet aan de verwachtingen van de vluchtelingen gaan voldoen. Nederland gaat soberheid uitstralen en dat moet tot in de kampen van Turkije te zien en te horen zijn. Meer dan 85 procent is het hier mee eens.
In de afgelopen weken heb ik honderden vluchtelingen ontmoet en gesproken. Maakt u zich geen zorgen minister plus 85 procent, iedereen wil naar Duitsland of Zweden. Op mijn vraag wat ze graag willen in  hun nieuwe land zijn de antwoorden “rust en vrede”.
 
Slapen
Ik slaap niet meer zo goed: er verschijnen steeds beelden op mijn netvlies. Beelden uit een Europees land, Griekenland. Beelden op Lesbos mijn geliefde eiland waar ik anders altijd de sirtaki dans, souvlaki eet en Jamas roep als ik ouzo drink. Nu zie ik een jongen die over het water uit staart, op zoek naar zijn vrienden. Ze zaten in een boot achter hem en de boot verdween onder het wateroppervlak.
Een meisje dat van de boot wordt gedragen, haar lichaam verbrand door een bom. Een vrouw op de achterbank van mijn auto, ze zakt in elkaar een baby drinkt verder van haar borst.
Een man met bloed over zijn hele gezicht, hij hangt in een vangrail. Geslagen door een andere man in het gedrang om een bus in te komen.
Een grote man met donker haar en heldergroene ogen waar tranen uit rollen -een half uur lang- tot ik hem en zijn drie kinderen afzet bij een kamp. Een kamp waar baby’s in vuilniszakken buiten in de regen en modder liggen achter prikkeldraad..
 
Dood
En ik  hoor de verhalen over het geweld aan de overkant.
Mensensmokkelaars die vluchtelingen met een pistool op het hoofd boten inwerken. Waar ze op het water door de Turkse kustwacht met waterkanonnen worden bespoten.
Boten die zinken en de Griekse kustwacht die probeert om te redden. Tijdens zo’n actie lopen mensen over een 8 maanden oude baby, het jongetje sterft. En in dezelfde week botst  een  boot van de Griekse  kustwacht op een rubberboot er verdrinken zeven mensen waaronder vier kinderen en een baby.
 
Thuis
Ik kan nog uren doorgaan terwijl ik maar drie weken op Lesbos was. Daar sprak ik mensen uit Irak, Afghanistan en Syrië. Thuisloos omdat hun huizen kapotgeschoten zijn. Noodgedwongen onderweg. Hun blijheid dat ze in een vrij land aankwamen en de kracht waarmee ze verder trekken hebben mij diep geraakt. Ik ben deze week veilig thuisgekomen en dat gun ik iedereen.

Twee Griekse omaatjes (yiayia) stonden vandaag  voor hun huis in Skala Sikaminia over zee uit te turen. Ze zagen diverse boten in de problemen raken. Een motor hield er mee op dus moesten de inzittenden peddelen, een aantal sprongen in de zee om de boot te trekken. Een boot liep vol water en kwam al zinkend net op tijd aan wal. En een boot verdween onder het wateroppervlak. Een Griekse marineboot zocht naar de opvarende.
De vluchtelingen die land bereikten waren koud nat in shock, gewond, verdrietig en overstuur. En dan helpt een glimlach van yiayia en een knuffel  van haar Griekse katje misschien een beetje.
 
Two Greek grannys (yiayia) stood staring out of their home in Skala Sikaminia over the sea. They saw several boats get into trouble. A motor stopped working so the refugees had to paddle some passengers, jumped into the sea to pull the boat. A boat was filled with water and sinking  it came just in time ashore. And a boat disappeared below the surface. A Greek navy boats searched for the crew member.
The refugees that reached land were cold wet in shock, hurt, sad and upset. And then helps yiayia smile and a hug from her Greek kitten maybe a little.

Vanmorgen om 9.30 uur hielp een Griekse visser de vluchtelingen. De motor aan hun rubberen boot had het begeven en ze waren al een uur aan het peddelen en op fluitjes aan het blazen. Als je dan land ziet wil je eruit ! Dat zorgde voor chaos en emoties.

This morning at 9:30 am a Greek fisherman helped the refugees. The engine on their rubber boat had broken down and they were already an hour paddling and blowing on whistles . When they landed they all wanted to get out immediately. That caused chaos and emotions.

Om 8.00 uur in de ochtend rij ik naar Molivos op Lesbos. Oxi is de busstop net voor het dorp. Er rijden alleen geen bussen en dus slapen er meer dan 2000 mensen op de stoep.  Terwijl de zon opkomt struin ik over stukken karton, yogamatjes en slaapzakken. De meeste slapen nog anderen zijn wakker. Ik word uitgenodigd op het kleedje van Nashla en Ali en hun zonen Haitum en Rashid. Nashla heeft een klein brandertje mee en een metalen koffie kannetje. ‘Wat smaakt en ruikt deze koffie heerlijk’ zeg ik tegen Nashla. Ze laat me het pak koffie zien uit Syrië, haar ogen vonkelen. Dan vertellen ze over de oorlog in hun land. De bommen die uit de lucht vallen, hun huis is verdwenen. Ali is Imam en Nashla tandarts, ze willen graag naar Zweden en hopen daar hetzelfde werk te kunnen doen, zodat hun zoons kunnen studeren.

Hekken, prikkeldraad, modder, vliegen, ontlasting, vuil, stank, en heel veel mensen. Ik ben in het vluchtelingenkamp Moria op Lesbos. Vluchtelingen liggen uitput op de aarde tussen lege flessen en ander afval. Een man doet een gebed onder een olijfboom. Een vrouw wijst naar haar mond, ze wil eten. Ik zoek naar hulpverleners maar zie alleen politie en gepantserde auto’s. Dan zie ik een jongetje, een dag eerder heb ik hem zien aankomen op het strand bij Eftalou. Hij was zo blij dat hij de overkant haalde nu hangt hij tegen een rots zijn schouders naar beneden zijn hoofd in zijn handen.

En dan opeens geen Turkse kustwacht meer. De zee is rustig en de zon schijnt. In een paar uur tijd bereiken meer dan 1000 mensen de overkant. De bananen en flesjes water die in mijn auto liggen deel ik nu ook uit aan de vrijwilligers. Die werken non-stop om iedereen veilig aan wal te krijgen. Marhaba, Goshomadie …, welkom!

Op 12 oktober 2015 komt Fatima aan op Lesbos. De rubberen boot strand precies tussen Eftalou en Skala Sikaminia. Ze is samen met haar vader gekomen uit Syrië. Haar vader wil graag dat ik Fatima’s hand en arm fotografeer zodat iedereen kan zien wat een bom kan aanrichten.

Niemandsland,
Vanaf dinsdag 6 oktober komen er overdag nog nauwelijks bootjes met vluchtelingen aan op Lesbos. Wat er precies aan de hand is weet niemand. Ik zie door mijn telelens wel boten vertrekken vanaf de kust van Turkije en ook veel Turkse kustwacht. Alle bootjes worden teruggestuurd. Maar zodra de zon onder is of als de zee te wild is voor de kustwacht gaan de bootjes toch de zee op. Al twee nachten rij ik heen en weer tussen Skala Sikaminia en Oxi (de busstop en opvangkamp). Voornamelijk Syrische en Afghaanse vluchtelingen zitten drijfnat en uitgeput in mijn auto. Ik huur een kamer bij ‘Stonehouse’ in Molivos. Yorgos en Eleni zijn de eigenaren en ze vertellen hun verhaal. Eleni wil graag haar kamers verhuren aan vluchtelingen maar dat mag niet, het is bij de wet verboden want de vluchtelingen hebben geen paspoort of visum. ‘We hebben helemaal geen last van deze mensen, alleen de toeristen blijven weg’ vertelt ze terwijl ze een traan uit haar ooghoek veegt. Yorgos laat zijn been zien die vol pleisters zit, ‘Van het binnenhalen van de boten’ zegt hij.
Vroeg in de ochtend brengt Yorgos mij naar een plek waar boten vaak aankomen. Hij rijdt zijn auto half aan gort langs stenen en door distels. Hij zet mij af op een rots en vertrekt want hij heeft werk te doen. Ik klauter over de rotsen, het regent een beetje en het waait. In de verte zie ik een bootje en de fel gekleurde reddingsvesten . Het komt mijn kant op maar er is hier helemaal niemand. Geen reddingsbrigade, geen artsen. Ik trek mijn fluorescerende regenjack uit en begin te zwaaien en te lopen. Op deze manier probeer ik ze om de rotsen heen te leiden naar een strandje, het lukt. Als ik het strandje bereik is iedereen al uit de boot. Kindjes staan te klappertanden, koud, kletsnat en onder de kots. ‘Waar moeten we heen, heb je eten, heb je water, mijn vrouw is acht maanden zwanger, ik kan niet lopen een bom op mijn been gehad..help..’ iedereen roept in mijn richting. Mijn telefoon heeft geen bereik, wat nu?  Ik ken de weg en de haven is dichtbij daar is de ‘Captains table’ met droge kleren, eten en drinken. ‘Volg mij’ roep ik. In het kleine kamp achter het restaurant wordt iedereen opgelapt en vandaar uit lopen ze naar de busstop Oxi. Kinderen en kwetsbaren worden met auto’s gebracht. Inmiddels weet ik dat families bij elkaar moeten blijven. Anders kan het gebeuren dat ze bij verschillende kampen worden afgezet en elkaar niet meer terug vinden. In mijn auto passen 4 mensen maar telkens als ik een gezin met vier meevraag wijst de man naar een andere vrouw met kinderen en zegt ‘Dat is ook mijn familie’. Dan realiseer ik mij dat een man meer vrouwen kan hebben in een andere cultuur. ‘Dan moeten jullie wachten op een grotere auto’ zeg ik en neem de zwangere vrouw en haar man mee. Haar kletsnatte jeans is vervangen door een pyjamabroek met Mickey Mouse erop.

Mijn vliegtuig naar Mitilini vertrekt over een uur. Ik wacht op Schiphol en kijk naar CNN.
Beelden van brandende huizen door bombardementen in Kunduz komen voorbij. En het bericht dat ‘artsen zonder grenzen’ deze stad heeft verlaten. In het vliegtuig heerst een uitgelaten stemming. De eerste 6 rijen zijn bezet met BN’ers en er is een camera ploeg. ‘Die gaan de vluchtelingen problematiek in beeld brengen’ denk ik. Dan neemt Danny Rook de microfoon van de pursos over en roept ‘We maken opnames voor het nieuwe tv programma zeesterren’ . Hij vervolgt ‘Rij 7 t/m 12 komen in beeld, dus haren kammen of wegduiken’. Ik zit op rij 7 doe geen van beide en film terug. De hele crew stapt uit in Izmir. De tussenlanding in Turkije is een extra stukje over zee. Een tocht die zoveel ontheemden mensen momenteel maken in gammele bootjes.
De hulpgoederen zijn aangekomen en passen maar net in mijn kleine huurauto.
De haven, het vluchtelingen kamp Kara Tepee, de busstop Oxi bij Molivos…, ik laat de beelden spreken.
De volgende ochtend 7.00 uur ontmoet ik Manon van Stichting Bootvluchteling. In haar jeep crossen we langs de noordkust. Maar het is stil heel stil, een boot in de verte en dat was het. Waarschijnlijk tot vanmiddag 15.00 uur  want de Griekse president is in Mitilini en dus houden de Turken de boten aan de andere kant vast, zo lijkt het of er niks aan de hand is. Ik besluit met mijn eigen auto de hele kust af te rijden om wat stillevens te maken. Ik kom veel vrijwilligers tegen, ze ruimen op, sorteren kleren, bereiden eten voor later vandaag….’ZEESTERREN’!